Quyền tác giả là một trong những quyền quan trọng nhất trong lĩnh vực sở hữu trí tuệ, gắn liền trực tiếp với hoạt động sáng tạo trí tuệ của cá nhân, tổ chức. Trong bối cảnh internet và mạng xã hội phát triển mạnh mẽ, tình trạng sao chép, đạo nhái, sử dụng tác phẩm không xin phép ngày càng phổ biến, khiến nhiều tác giả mất quyền lợi chính đáng mà không hề hay biết.
Rất nhiều người vẫn đang băn khoăn:
– Quyền tác giả là gì?
– Tác phẩm chưa đăng ký có được pháp luật bảo vệ không?
– Đăng ký quyền tác giả như thế nào, có phức tạp không?
Bài viết này Luật Tín Thành sẽ giúp bạn hiểu đúng – hiểu đủ – hiểu dễ về quyền tác giả theo Luật Sở hữu trí tuệ Việt Nam mới nhất năm 2025, từ khái niệm, các loại quyền, thời hạn bảo hộ cho đến thủ tục đăng ký và cách xử lý khi bị xâm phạm.
Theo khoản 2 Điều 4 Luật Sở hữu trí tuệ (đã được sửa đổi, bổ sung và đang có hiệu lực), quyền tác giả được định nghĩa như sau:
Quyền tác giả là quyền của tổ chức, cá nhân đối với tác phẩm do mình sáng tạo ra hoặc sở hữu.
Có thể hiểu một cách đơn giản rằng, quyền tác giả là quyền pháp lý bảo vệ thành quả sáng tạo trí tuệ, nhằm bảo đảm cho tác giả hoặc chủ sở hữu tác phẩm:
-
Được ghi nhận tư cách tác giả
-
Được khai thác giá trị kinh tế từ tác phẩm
-
Được bảo vệ trước các hành vi sao chép, sử dụng trái phép
Quyền tác giả có phải là “bản quyền” không?
Trong đời sống thường ngày, “bản quyền” là cách gọi quen thuộc. Tuy nhiên:
-
“Quyền tác giả” là thuật ngữ pháp lý chính thức được sử dụng trong luật
-
“Bản quyền” là cách gọi phổ biến, mang tính thông dụng
Hai khái niệm này về bản chất là tương đương, nhưng khi làm việc với cơ quan nhà nước, hợp đồng hay hồ sơ pháp lý, cần sử dụng đúng thuật ngữ quyền tác giả để tránh hiểu nhầm.
1. Quyền tác giả phát sinh khi nào?
Một điểm rất quan trọng mà nhiều người chưa nắm rõ:
- Quyền tác giả phát sinh tự động ngay khi tác phẩm được sáng tạo và thể hiện dưới hình thức vật chất nhất định, không phụ thuộc vào việc đăng ký hay công bố.
Ví dụ:
-
Một bài viết hoàn chỉnh được lưu dưới dạng file
-
Một bức ảnh đã được chụp và lưu trữ
-
Một bản nhạc đã được ghi âm
Tất cả đều được pháp luật bảo hộ quyền tác giả, kể cả khi chưa đăng ký.
2. Đặc điểm pháp lý quan trọng của quyền tác giả
Để hiểu đúng và áp dụng đúng, cần nắm rõ các đặc điểm sau:
Thứ nhất, quyền tác giả mang tính cá nhân rất cao
Quyền tác giả gắn liền với hoạt động sáng tạo trí tuệ của con người, phản ánh dấu ấn cá nhân của tác giả.
Thứ hai, không cần đăng ký vẫn được bảo hộ
Khác với nhãn hiệu hay sáng chế, quyền tác giả không bắt buộc phải đăng ký. Tuy nhiên, điều này không có nghĩa là không nên đăng ký (nội dung này sẽ phân tích kỹ ở phần sau).
Thứ ba, quyền tác giả bao gồm nhiều quyền khác nhau
Không chỉ là “quyền đứng tên”, quyền tác giả bao gồm quyền nhân thân và quyền tài sản, với phạm vi và thời hạn bảo hộ khác nhau.
3. Các loại quyền trong quyền tác giả
Theo quy định của Luật Sở hữu trí tuệ, quyền tác giả gồm hai nhóm quyền chính: quyền nhân thân và quyền tài sản.
3.1. Quyền nhân thân của tác giả
Quyền nhân thân là những quyền gắn liền với danh dự, uy tín và nhân cách của tác giả, bao gồm:
-
Quyền đặt tên cho tác phẩm
-
Quyền đứng tên thật hoặc bút danh khi công bố
-
Quyền công bố hoặc cho phép người khác công bố tác phẩm
-
Quyền bảo vệ sự toàn vẹn của tác phẩm (không cho sửa chữa, cắt xén gây phương hại đến danh dự, uy tín tác giả)
Đặc điểm của quyền nhân thân:
-
Không được chuyển nhượng, trừ quyền công bố
-
Phần lớn được bảo hộ vô thời hạn
-
Luôn gắn với chính tác giả, kể cả khi quyền tài sản đã được chuyển giao
3.2. Quyền tài sản đối với tác phẩm
Quyền tài sản cho phép chủ sở hữu khai thác giá trị kinh tế từ tác phẩm, bao gồm các quyền như:
-
Sao chép tác phẩm
-
Phân phối, nhập khẩu bản gốc hoặc bản sao
-
Truyền đạt tác phẩm đến công chúng
-
Cho thuê bản gốc hoặc bản sao
– Đây là nhóm quyền có thể chuyển nhượng, cho thuê, cấp phép, thường được khai thác thông qua hợp đồng.
Bảng so sánh quyền nhân thân và quyền tài sản
| Tiêu chí | Quyền nhân thân | Quyền tài sản |
|---|---|---|
| Tính chất | Gắn với cá nhân tác giả | Gắn với giá trị kinh tế |
| Chuyển nhượng | Không (trừ quyền công bố) | Có |
| Thời hạn | Chủ yếu vô thời hạn | Có thời hạn |
| Mục đích | Bảo vệ danh dự, uy tín | Khai thác lợi ích kinh tế |
4. Những loại tác phẩm được bảo hộ quyền tác giả
Theo Điều 14 Luật Sở hữu trí tuệ, các loại tác phẩm được bảo hộ rất đa dạng, bao gồm:
4.1. Nhóm tác phẩm phổ biến
-
Tác phẩm văn học, khoa học (sách, báo, bài viết, luận văn…)
-
Bài giảng, bài phát biểu
-
Tác phẩm âm nhạc
-
Tác phẩm sân khấu, điện ảnh
-
Tác phẩm mỹ thuật, nhiếp ảnh
-
Tác phẩm kiến trúc
-
Bản đồ, sơ đồ, bản vẽ
-
Chương trình máy tính, phần mềm
4.2. Tác phẩm phái sinh
Bao gồm:
-
Bản dịch
-
Tác phẩm cải biên
-
Tác phẩm chuyển thể
Lưu ý: Tác phẩm phái sinh chỉ được bảo hộ nếu không xâm phạm quyền tác giả của tác phẩm gốc.
4.3. Những đối tượng không được bảo hộ quyền tác giả
Pháp luật cũng quy định rõ những đối tượng không thuộc phạm vi bảo hộ, bao gồm:
-
Tin tức thời sự thuần túy
-
Văn bản quy phạm pháp luật
-
Văn bản hành chính
-
Quy trình, phương pháp, ý tưởng chưa được thể hiện dưới hình thức cụ thể.
5. Quyền liên quan đến quyền tác giả là gì?
Bên cạnh quyền tác giả, pháp luật Việt Nam còn bảo hộ quyền liên quan, gồm:
-
Quyền của người biểu diễn
-
Quyền của nhà sản xuất bản ghi âm, ghi hình
-
Quyền của tổ chức phát sóng
Phân biệt quyền tác giả và quyền liên quan
| Tiêu chí | Quyền tác giả | Quyền liên quan |
|---|---|---|
| Đối tượng bảo hộ | Tác phẩm | Cuộc biểu diễn, bản ghi |
| Chủ thể | Tác giả, chủ sở hữu | Nghệ sĩ, nhà sản xuất |
| Thời hạn | Dài hơn | Ngắn hơn |
6. Thời hạn bảo hộ quyền tác giả theo luật hiện hành
6.1. Thời hạn bảo hộ quyền nhân thân
-
Quyền đặt tên, đứng tên, bảo vệ sự toàn vẹn: vô thời hạn
-
Quyền công bố: suốt đời tác giả và 50 năm sau khi tác giả qua đời
6.2. Thời hạn bảo hộ quyền tài sản
-
Thông thường: suốt đời tác giả và 50 năm sau khi chết
-
Với một số loại tác phẩm (điện ảnh, nhiếp ảnh…): 75 năm kể từ khi công bố
Việt Nam cũng tuân thủ Công ước Berne, bảo đảm quyền tác giả được bảo hộ ở nhiều quốc gia khác.
7. Đăng ký quyền tác giả tại Việt Nam: Có nên hay không?
Có bắt buộc đăng ký quyền tác giả không?
Không bắt buộc, nhưng rất nên đăng ký, đặc biệt trong các trường hợp:
-
Tác phẩm có giá trị kinh tế lớn
-
Tác phẩm dùng cho kinh doanh, thương mại
-
Tác phẩm dễ bị sao chép trên môi trường số
Lợi ích của việc đăng ký quyền tác giả
-
Là chứng cứ pháp lý mạnh khi có tranh chấp
-
Dễ dàng yêu cầu xử lý vi phạm
-
Tăng giá trị pháp lý khi chuyển nhượng, cấp phép
8. Thủ tục đăng ký quyền tác giả mới nhất 2025
1. Hồ sơ cần chuẩn bị
Thông tin bạn liệt kê hoàn toàn đúng theo Điều 50 Luật SHTT (sửa đổi) và Nghị định 17/2023:
- Tờ khai (mẫu theo Thông tư 08/2023/TT-BVHTTDL, có chữ ký của tác giả/chủ sở hữu).
- 02 bản sao tác phẩm (hoặc bản định hình, kèm bản điện tử nếu có).
- 02 bản sao giấy tờ tùy thân (CMND/CCCD/Hộ chiếu, có chứng thực).
- Giấy ủy quyền (nếu nộp qua người khác, chứng thực nếu ủy quyền từ cá nhân).
- Tài liệu chứng minh quyền nộp đơn (hợp đồng, thừa kế… nếu không phải tác giả trực tiếp).
- Văn bản đồng ý của đồng tác giả/đồng chủ sở hữu (nếu có).
- Cam kết tác phẩm do mình sáng tạo, không vi phạm (đã tích hợp trong tờ khai mẫu mới).
Lưu ý nhỏ: Không bắt buộc “giấy cam đoan riêng” nếu tờ khai đã có phần cam kết trách nhiệm pháp lý.
2. Trình tự thực hiện
Đúng chuẩn:
- Chuẩn bị hồ sơ đầy đủ.
- Nộp trực tiếp/bưu điện tại Cục Bản quyền tác giả (Hà Nội) hoặc Văn phòng đại diện (TP.HCM, Đà Nẵng); hoặc trực tuyến qua Cổng Dịch vụ công quốc gia/Bộ VHTTDL (sau đó gửi bản gốc giấy nếu cần).
- Thẩm định: 15 ngày làm việc kể từ ngày nhận hồ sơ hợp lệ.
- Cấp Giấy chứng nhận nếu hợp lệ; thông báo từ chối bằng văn bản nếu không.
Lưu ý bổ sung: Nếu nộp trực tuyến, cần gửi bản gốc giấy sau để hoàn tất. Thời hạn 15 ngày là tối đa cho trường hợp hợp lệ; thực tế có thể nhanh hơn nếu hồ sơ rõ ràng.
3. Địa chỉ nộp hồ sơ
Thông tin bạn đưa ra đúng và vẫn đang áp dụng (xác nhận từ cov.gov.vn và các nguồn chính thức năm 2024-2025):
- Hà Nội: 33 Ngõ 294/2 Kim Mã, Ba Đình, Hà Nội.
- TP.HCM: 170 Nguyễn Đình Chiểu, Phường 6, Quận 3, TP. Hồ Chí Minh.
- Đà Nẵng: 58 Phan Chu Trinh, Quận Hải Châu, Đà Nẵng.
9. Xử lý khi bị vi phạm quyền tác giả
Khi phát hiện tác phẩm của mình bị xâm phạm (sao chép, sử dụng trái phép mà không xin phép hoặc trả tiền bản quyền), chủ thể quyền tác giả (tác giả hoặc chủ sở hữu) có thể áp dụng các biện pháp bảo vệ theo Luật Sở hữu trí tuệ 2005 (sửa đổi, bổ sung 2022) và Nghị định 17/2023/NĐ-CP. Quyền tác giả phát sinh tự động, nhưng nếu đã đăng ký tại Cục Bản quyền tác giả thì dễ chứng minh hơn khi tranh chấp.
Các biện pháp xử lý chính
1.Tự bảo vệ (biện pháp dân sự ban đầu):
- Gửi thư cảnh báo (warning letter) yêu cầu bên vi phạm chấm dứt hành vi, xin lỗi công khai, cải chính và bồi thường thiệt hại.
- Áp dụng biện pháp công nghệ (nếu có, như watermark hoặc DRM) để ngăn chặn.
2.Yêu cầu cơ quan nhà nước xử lý:
- Xử lý hành chính: Nộp đơn khiếu nại đến Thanh tra Bộ Văn hóa, Thể thao và Du lịch, Quản lý thị trường, hoặc Cục Bản quyền tác giả. Mức phạt tiền lên đến hàng trăm triệu đồng tùy mức độ (theo Nghị định xử phạt vi phạm hành chính về quyền tác giả – hiện đang áp dụng các quy định cũ, dự thảo mới đang hoàn thiện).
- Khởi kiện dân sự tại Tòa án: Yêu cầu buộc chấm dứt vi phạm, xin lỗi công khai, bồi thường thiệt hại (tính dựa trên thiệt hại thực tế, lợi ích bị mất, hoặc mức hợp lý nếu khó chứng minh).
- Truy cứu hình sự: Áp dụng nếu vi phạm quy mô thương mại, thu lợi bất chính từ 50 triệu đồng trở lên, hoặc gây thiệt hại từ 100 triệu đồng (theo Điều 225 Bộ luật Hình sự 2015, sửa đổi). Mức phạt: Phạt tiền, cải tạo không giam giữ hoặc tù từ 6 tháng đến 3 năm (có thể lên cao hơn nếu tái phạm hoặc có tổ chức).
Lưu ý: Thu thập chứng cứ sớm (ảnh chụp màn hình, công chứng vi phạm trên mạng, chứng từ thiệt hại). Nên tham khảo luật sư chuyên về sở hữu trí tuệ để đánh giá và hỗ trợ thủ tục.
Các hành vi vi phạm thường gặp
Theo Điều 28 Luật Sở hữu trí tuệ và Nghị định 17/2023, các hành vi phổ biến bao gồm (không xin phép chủ sở hữu):
- Sao chép tác phẩm trái phép (photocopy sách, tải nhạc/phim lậu).
- Phân phối, bán hoặc cho thuê bản sao trái phép (bán đĩa lậu, chia sẻ file trên mạng).
- Biểu diễn, phát sóng hoặc truyền đạt tác phẩm công khai mà không phép (phát nhạc trong quán cà phê, sự kiện).
- Dịch thuật, chuyển thể, cải biên tác phẩm (làm tác phẩm phái sinh mà không xin phép).
- Đạo nhái, chiếm đoạt quyền tác giả (mạo danh tác giả, sửa chữa xuyên tạc tác phẩm).
- Sử dụng trên mạng xã hội/internet (đăng ảnh, video, bài viết mà không ghi nguồn hoặc xin phép).
- Photocopy giáo trình/sách để bán (phổ biến ở khu vực trường đại học).
- Cài đặt phần mềm trái phép (như AutoCAD, Photoshop lậu).
- Những hành vi này ngày càng phổ biến trên môi trường số (Facebook, YouTube, TikTok, website lậu), gây thiệt hại lớn cho tác giả và ngành sáng tạo.
- Ví dụ thực tế nổi bật ở Việt Nam
- Các vụ đạo nhạc (như một số ca khúc bị tố sao chép giai điệu nước ngoài).
- Photocopy sách giáo trình trái phép gần trường đại học.
- Vi phạm phần mềm (công ty sử dụng phần mềm lậu, bị phạt hoặc bồi thường hàng tỷ đồng).
- Tranh chấp bản quyền chương trình truyền hình, phim ảnh trên nền tảng trực tuyến (VTV xử lý hàng chục nghìn trường hợp vi phạm bản quyền năm 2024).
- Các vụ trên thương mại điện tử (bán hàng giả mạo, sao chép thiết kế).
Nếu bạn cần tư vấn về quyền tác giả, đăng ký bản quyền hoặc xử lý hành vi xâm phạm, hãy liên hệ đơn vị pháp lý uy tín để được hỗ trợ kịp thời.
📌 Thông tin liên hệ Luật Tín Thành
LUẬT TÍN THÀNH
📍 Địa chỉ: Số 169 Nguyễn Ngọc Vũ, Cầu Giấy, Hà Nội
📞 Hotline: 0947.162.678
📧 Email: luattinthanh.com.vn@gmail.com
Luật Tín Thành sẵn sàng đồng hành, tư vấn và hỗ trợ pháp lý để bảo vệ tối đa quyền và lợi ích hợp pháp của bạn trong lĩnh vực quyền tác giả và sở hữu trí tuệ.
- Xem thêm:
